Olga Gallego

Olga Gallego Domínguez (Ourense, 1923-2010). Arquiveira, docente e historiadora, pertenceu á Academia Galega e foi presidenta de Anabad Galicia. Ten no seu haber numerosas publicacións sobre documentos, arquivos, archivística e historia, especialmente de Galicia.

Fontes bibliográficas para a súa biografía

Se non tivésemos un coñecemento directo sobre a vida e obra de Dna. Olga Gallego Domínguez, poderiamos facernos unha idea aproximada de cales foron os seus trazos fundamentais a través da voz que lle dedicou no seu día a Gran Enciclopedia Galega[1], ou dos artigos que atopamos en xornais dixitais como Galicia Hoxe[2], ou máis recentes, en bases de datos como Galego info[3], ou na Wikipedia, tamén en soporte dixital[4], ou no portal da Real Academia Galega[5].

Nacida en Galicia, nin a súa lingua nin a súa cultura lle son alleas, e parte da súa obra está en galego, polo que foi incluída no Dicionario de escritores en lingua galega, de Fernández del Riego[6], e no Dicionario de Mulleres Galegas, de Marco[7], aínda que ben é certo que o groso da súa produción bibliográfica está en castelán; e como responde ás súas actividades principais de arquiveira e de historiadora, atopámola recollida nas bibliografías especializadas máis  relevantes, como as de Luís Miguel da Cruz sobre arquivística española[8], e sobre arquivos históricos provinciais[9], de Julio Cerdá[10], sobre arquivos municipais, e a nova Bio-bibliografía del Cuerpo Facultativo de Archiveros, que lamentablemente non se publicou por razóns económicas.

Con todo, como ocorre a miúdo, as recompilacións bibliográficas existentes son insuficientes para ter un coñecemento exhaustivo da produción da nosa autora. A súa extensa obra supera o centenar de títulos, non todos eles fáciles de localizar; debido á súa xenerosa achega a coloquios, congresos ou xornadas (congresos da Anabad, xornadas de Anabad Galicia, congresos da Bad, Documat, coloquios internacionais de Arquivística, xornadas de Castilla-LaMancha sobre investigación en arquivos, xornadas de historia de Galicia, etc.), homenaxes (Ferro Couselo, Illa Couto, Matilla Tascón, Penzol Lavandeira, Vilariño Pintos), e obras colectivas, que dalgunha forma camuflan as individualidades baixo títulos xenéricos; e tamén pola súa publicación en revistas de carácter local e non sempre de gran tirada; aínda que é certo que está presente nalgunhas das máis prestixiosas do país, (Boletín da Anabad, Compostellanum, Grial, etc.), con algunha das que, como o Boletín Avriense, tivo cita permanente, neste caso pola súa integración no Grupo “Marcelo Macías” de apoio ao Museo Arqueolóxico de Ourense; e non esquezamos os seus inéditos, froito de congresos, cursos, conferencias, etc. que non foron publicados. .

Froito dunha procura nestes medios, e do coñecemento da súa obra, é o traballo que elaborou Pedro López con motivo da súa Homenaxe, en 2005, titulado “Olga Gallego Domínguez: Unha bio-bibliografía provisional”[11]; dándose por pechadas a súa biografía e a súa bibliografía coas coidadas e sentidas achegas de Francisco Fariña Busto e Mª José Sierra Rodríguez[12], e a cuantificación e análise valorativo da súa produción científica, realizada tamén por Pedro López, no 2011, tras o seu falecemento, e publicada no portal do Consello da Cultura Galega[13]; aínda que, como veremos, algunha obra póstuma saíu á imprenta con posterioridade a estas recompilacións[14].

Biografía

Lembremos, pois, que naceu en Ourense o 1 de decembro de 1923, aínda que non foi inscrita no Rexistro Civil ata o 8 de decembro. Era filla de Pilar Domínguez Castro e de Manuel Gallego Lamas, comerciante. Debido ao temperán falecemento da súa nai, en 1931, incorporaranse á familia a súa tía materna Corona - que será unha segunda nai- co seu marido, Antonio Cid Gallego, primo carnal do pai. Era unha de catro irmáns, Manuel (1921-2003), Luís (1922-2007), Olga (1923-2010) e Pilar (1926), que permanecerán xuntos, salvando o período de universidade, vivindo no mesmo domicilio, ata os seus falecementos sucesivos, Olga Gallego faleceu en Ourense, o 4 de setembro de 2010.

En 1958 incendiarase o domicilio familiar, situado na rúa Padre Feijóo, desaparecendo mobles e documentos familiares, e a consulta recentemente instalada de Luís, o irmán.

O tío falecerá en 1968, o pai en 1971, e a tía en 1977. Os irmáns, todos solteiros, estreitamente unidos, mantiveron unha actividade profesional e social independente, sendo moi coñecidos na cidade de Ourense[15]: Manuel como comerciante, Luís como pediatra[16], e Olga como arquiveira e historiadora[17].

Cursou o primeiro ensino e o bacharelato na súa cidade natal e a carreira de Filosofía e Letras, Sección de Historia, na Universidade de Santiago de Compostela (1942-1946). Ingresou en 1955 por oposición no Cuerpo de Auxiliares de Archivos, Bibliotecas y Museos, cun primeiro destino na Biblioteca Provincial de Ourense, e en 1958 tamén por oposición no Cuerpo Facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos, profesión esta das poucas que permitían obter independencia económica a unha muller, e acceder ao coñecemento, á investigación, e ao desempeño de cargos de xestión de certa responsabilidade. O seu primeiro destino foi o Arquivo da Subdelegación de Facenda, unido á Biblioteca Pública de Vigo, centro este de dependencia mixta estatal e municipal, como directora, de onde pasaría por concurso de traslado ao Arquivo Histórico Provincial e Arquivo da Delegación de Facenda de Ourense (1969-1989), sucedendo a Ferro[18], con quen tivo unha forte vinculación intelectual, na dirección do Centro, antes unido ao Museo Arqueolóxico Provincial. 

Esta vinculación entre Arquivo e Museo explica a existencia do Grupo Marcelo Macías, ao que pertenceu, e do que foi secretaria (1971-1975) e presidenta (1990-2010), colaborando estreitamente con Francisco Fariña e Julio Ramos, e participando moi activamente no seu medio de expresión, o Boletín Avriense. A partir de 1974, en que se incorporou a Galicia unha nova promoción de facultativos, colaboraría igualmente con Pedro López, en coautoría de numerosas publicacións. Tamén foi presidenta de ANABAD-Galicia (1994-1995), asociación de arquiveiros, bibliotecarios, museólogos e documentalistas, hoxe nomeada BAMAD-Galicia, coa que tivo unha forte relación, o mesmo que co Grupo de Traballo de Arquiveiros de Galicia. Os seus méritos no campo da investigación histórica fixéronlle ser nomeada académica correspondente da Real Academia da Historia (1980), e académica numeraria da Real Academia Galega (1985), a segunda muller en entrar na institución, cun discurso de ingreso titulado “As barcas e as barcaxes da provincia de Ourense no Antigo Réxime” (1986). Tamén foi vogal da Fundación Penzol[19], e membro do Padroado da Fundación Otero Pedrayo. Todo iso claro recoñecemento aos seus labores no campo dos museos, os arquivos e a historia. Estes labores consistiron, entre outras, na organización do Arquivo Diocesano de Ourense, catalogación das bibliotecas da Escola de Comercio, Instituto “Santa Irene”, Caixa de Aforros e Fundación Penzol, e na colaboración na catalogación do Mosteiro de Guadalupe (Cáceres), ademais, naturalmente, das súas tarefas funcionariales nos seus centros de destino, así como a súa labor docente na Escola Taller de Arquivos do Arquivo do Reino de Galicia, entre 1988-1990, onde foi profesora.

Homenaxes e conmemoracións

Os seus méritos foron publicamente recoñecidos pola Real Academia da Historia, como xa se indicou, que a nomeou correspondente (1980), e pola Real Academia Galega, que a nomeou numeraria (1985); e por Anabad, a asociación de arquiveiros, bibliotecarios, museólogos e documentalistas, que en 2005 tributoulle unha homenaxe, con achegas de arquiveiros de distintas administracións, baixo o titulo “Olga Gallego, arquiveira: unha homenaxe”[20]. Recibiu en 2008 o premio Trasalba, na súa XXVI edición, da Fundación Otero Pedrayo que se lle ofreceu baixo o poético título de “Olga Gallego Domínguez. O tecido dá historia”[21], con achegas de personalidades do ámbito profesional, académico e universitario, con referencias á autora desde perspectivas relativas á historia, a archivística e a cultura en xeral[22].  Xa falecida, no 2012, o 19 de xullo, celebrouse un acto no campus de Ourense da Universidade de Vigo, no que se impuxo o nome de Olga Galego Domínguez a un dos tres pavillóns do propio campus[23].  E o Consello da Cultura Galega reivindicou a súa figura desde unha perspectiva de xénero, nunhas xornadas á que contribuíron colegas, discípulos, amigos e colaboradores[24].

Estes recoñecementos callarían tamén en forma de condecoracións, pois estivo en posesión do Lazo da Orde de Alfonso X o Sabio (1969) pola súa labor en prol da cultura galega; da Medalla de Anabad (1999), da Medalla de Prata de Galicia da Xunta de Galicia (2000); e da  Medalla Castelao (2006) pola súa contribución ao campo documental e archivístico.

O ano 2011, diversos colectivos profesionais, encabezados por Anabad Galicia, fixeron a proposta ás autoridades do Ministerio de Cultura e á Xunta de Galicia de que o Arquivo Histórico Provincial de Ourense, que tanto lle debe, levase o seu nome.